Loron ida iha eskola Sekundária ida mosu alunos mane nain tolu nebe nakar teb-tebes, hodi finji book professora foun ida nebe foin mai tama eskola ne’e hodi hanorin kimika ba sira. Foun-foun professora ne’e tama sala laran hodi apresenta-an ba alunos sira iha aula laran, alunos mane sira komesa mear-mear, hodi fo sinal katak sira gosta lo’os professora ne’e no iha hanoin atu bo’ok professora kimika ne’e.
Nune’e tempu intervalu alunos mane nain tolu komesa halo planu ona tuir ida-idak nia ativu no kreativu, atu atrai professora ne’e, tamba ba sira nia nee bonita liu iha sira nia matan no kona lo’os sira nia fuan. Nune’e sira nain tolu komesa halo estratejia atu atrai professora ne’e, wainhira intervalu hotu tama fali aula karik sira atu book nia. Sira na’in tolu iha abilidade no kapasidade ida-idak atu hatudu ba professora ne’e katak sira gosta nia, atu sai nia doben.
Wainhira tempu intervalu hotu no dere sinu komesa tama fali, nia kolega sira tama hotu ona aula laran, maibe husi sira nain tolu ne’e ida hamriik kedas iha odamatan oin hodi taka dalan, finji nune’e para wainhira professora tama aula laran karik, nia kose nia isin ba professora. Ida seluk ninia nonok deit tama ba sala laran, maibe professora tama tiha nia komesa husu professora nia data moris, maibe professora hatan katak, ba buka mesak iha eskritoriu neba. No ida ikus nia nonok iha fatin hodi hasai professora nia foto wainhira nia hahu hanorin ba sira.
Fulan tuir mai professora mos halo tinan iha kedas loron professor sira nian nebe monu iha dia 22 de novembro. Nune’e sira nain tolu mos ida-idak prepara nia prejente atu fo ba professora ne’e, tuir ida-idak nia abilidade. Ida primeiro nebe gosta senggol ne’e fo nia presente beijo ida ba profa maibe halo profa hirus ikus mai hatuun nia valor kimika. Ida segundu ne’e fo presente siik nia fitun moris (ramalan bintang) ba profa nia data moris ne’e, maibe profa mos ladun fo importansia no cuek ka liu deit. Ida terseiru ne’e mak fo nia presente ba profa hodi pinta didiak profa nia foto boot ida iha kuadru kiikoan ida, falun didiak tiha mak fo ba profa ne’e, hodi dehan ba profa katak, orsida ba uma loke deit, labele loke iha ne’e. Nune’e wainhira aula termina sira hotu fila ba uma, profa mos to’o uma loke kedas presente ne’e, nia hakfodak tamba pintura ne’ebe nia alunos fo ba nia ne’e bonita liu fali nia, nebe nia gosta loos presente ida ne’e.
Nune’e loron tuir mai nia hakbesik ba aluno nebe pinta nia foto ne’e hodi dehan ba nia, “obrigada ba pintura nebe furak liu hau, sabadu loraik o ba uma para hau fo buat ruma ba o”. Nune’e aluno ne’e mos kontenti loos nia fuan funan-funan hela hodi hanoin iha nia laran katak, profa atu fo sai ida loos ba nia? Nune’e to’o tempu nebe determinadu aluno ne’e ba kedas profa nia uma hodi simu buat nebe profa promete tiha ona. To’o tiha neba profa dehan ba nia, o nia kolen ba presente murak pintura ne’e, aban domingu tuku neen o mai pra it’rua ba passeiu iha fatin ida; lalika lori ema ruma maibe o mesak deit mai pra it’rua senti paseiu nia gostu to’o loraik mak fila. Taun estudante ne’e senti kontenti loos, tamba nia hetan konvite especial husi profa atu ba paseiu nain rua deit, no nia fuan mos funan-funan tamba nia mehi durante ne’e atu sai profa nia doben sai realidade ona.
Nune’e iha loron domingo dadersan tuku ne’en kedas sira rua komesa ba fatin piknik/paseu ho kareta privadu, sira rua ba goza duni paseu ne’e loron tomak, hariis hamutuk, joga bola, han-meudia mak sira fo han ba malu simbolu domin ba malu, han hotu tiha deskansa uitoan pois sira duni malu fali to’o kolen. To’o tuku lima loraik sira rua fila ba uma, to’o tiha uma profa dehan ba estudante nune’e, “ita nia loron goza malu sai doben loron ida ne’e to’o iha ne’e deit, aban tama fali eskola hanesan bai-bain, o bolu sai o nia profa no hau bolu o sai hau nia estudante”. Ikus mai estudante ne’e fila ba uma ho laran triste.
Resumidu:
Istoria ne’e hanorin mai ita, atu ita hatene ita nia pozisaun nudar manorin ka professor/a no estudante ka alunos, para labele mosu lian “pagar makan tanaman, ka tanaman merambat pagar” ou lutu han fali aihoris, ka aihoris mak bobar fali nia lutu.
By Prof.Aldo Jlm’21